Er bestaan slechts een handjevol koepelgevangenissen in de wereld, en toch bevinden zich maar liefst drie van deze imposante bouwwerken in Nederland. Hun ontwerp draagt de signatuur van twee vooruitstrevende architecten: Johan Frederik Metzelaar en zijn zoon Willem Cornelis Metzelaar. Samen hebben zij een onuitwisbare stempel gedrukt op de Nederlandse justitiële architectuur.
Johan Frederik (1818-1897) begon zijn carrière als timmerman in Rotterdam, maar klom al snel op tot een gerespecteerd architect met een gedurfde visie. Zijn talent werd erkend, en hij kreeg de eervolle positie van 'hoofdingenieur der gevangenissen en rechtsgebouwen' bij het Departement van Justitie. Na vele jaren van toegewijde dienst gaf hij in 1886 het stokje door aan zijn zoon Willem Cornelis (1849-1918), die eerder als assistent zijn vader had bijgestaan. De Metzelaars waren actief tijdens een periode van ongekende bouwactiviteit, gedreven door het nieuwe Wetboek van Strafrecht in 1881. Hun werk weerspiegelt veranderende opvattingen over rechtspraak en detentie, en door het hele land getuigen gerechtsgebouwen en gevangenissen van hun invloedrijke bijdrage aan de Nederlandse architectuur.
Het ontwerp van de drie Koepelgevangenissen in het bijzonder, was een uniek staaltje architectuur dat veel aandacht trok. Ze werden geprezen om hun indrukwekkende constructies en vestingachtige poortgebouwen. De gevangenissen werden opgetrokken in een panopticon-stijl, waarbij alle cellen zichtbaar waren vanuit een centrale toren, waardoor het gevangenispersoneel eenvoudiger toezicht kon houden op de gedetineerden. Het idee voor de panopticon is afkomstig van de 18e-eeuwse filosoof Jeremy Bentham. Ondanks de vele aandacht voor dit baanbrekende concept, is het in de praktijk maar zelden toegepast.
Naast hun invloed op de justitiële architectuur, heeft het werk van de Metzelaars een bredere impact gehad op de Nederlandse maatschappij. Door hun visie en creaties hebben ze bijgedragen aan het vormgeven van het Nederlandse erfgoed en een blijvende erfenis achtergelaten die nog steeds bewonderd en gewaardeerd wordt. De Koepelgevangenissen staan symbool voor een rijke en boeiende geschiedenis, waarin architectuur en rechtsspraak samenkomen.
Oproep: deel jouw Koepelverhaal!
Het Koepelcomplex kent een rijke geschiedenis vol bijzondere verhalen. Heb jij er een om te delen? Of het nu recent of lang geleden heeft plaatsgevonden, we zijn benieuwd naar jouw verhaal! Deel het met ons via info@koepeldistrict.nl.
